Muzealnictwo i izby pamięci – wspólna przestrzeń dla historii i edukacji
24 listopada 2025 r., Teatr Królewski w Starej Oranżerii, Łazienki Królewskie
Konferencja zgromadziła przedstawicieli środowisk muzealnych, edukacyjnych, twórców izb pamięci oraz młodzież, aby wspólnie zastanowić się nad rolą muzeów i lokalnych izb pamięci w kształtowaniu postaw patriotycznych, obywatelskich i społecznych wśród uczniów. Wydarzenie wpisało się w kierunek polityki oświatowej państwa na rok szkolny 2025/2026, podkreślający znaczenie edukacji obywatelskiej i lokalnej tożsamości.
Konferencję rozpoczęły wystąpienia dr Marianny Otmianowskiej, Dyrektorki Muzeum Łazienki Królewskie oraz Wioletty Krzyżanowskiej, Mazowieckiego Kuratora Oświaty, które podkreśliły potrzebę budowania partnerstwa między szkołami a instytucjami kultury oraz znaczenie edukacji opartej na doświadczeniu i emocjach.
W wykładzie „Edukacja w muzeum i muzeum w edukacji. Potencjał relacji w czasach wielu wyzwań” dr Marianna Otmianowska oraz Dorota Stelmaszczyk-Szwed zaprezentowały koncepcję muzeum jako przestrzeni dialogu, relacji i aktywnego uczestnictwa młodych ludzi w odkrywaniu historii. Zwrócono uwagę na rolę muzeów jako instytucji, które mogą wspierać szkoły w kształtowaniu kompetencji obywatelskich.
Prezentacja dobrych praktyk
Szczególne zainteresowanie wzbudziły prezentacje działań szkół i instytucji, które aktywnie prowadzą lokalne izby pamięci:
- Szkoła Podstawowa im. J.A. Maklakiewicza w Mszczonowie – we współpracy z Izbą Pamięci Ziemi Mszczonowskiej oraz Izbą Pamięci Rodziny Maklakiewiczów pokazano, jak łączyć edukację artystyczną, lokalną historię i zaangażowanie społeczności.
- Zespół Szkół nr 1 im. Witolda Pileckiego w Ostrowi Mazowieckiej – nauczyciele wraz z Muzeum Dom Rodziny Pileckich przedstawili działania w ramach projektu „Ocalone dziedzictwa”, podkreślając rolę środowiska lokalnego w upamiętnianiu historii regionu.
Prezentacje potwierdziły, że izby pamięci mogą pełnić funkcję lokalnych centrów historii, będąc miejscem spotkań, integracji i międzypokoleniowej wymiany doświadczeń.
Jednym z wyjątkowych punktów programu konferencji był koncert muzyczny. Występ przygotowali uczniowie Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Z. Noskowskiego w Ostrołęce, prezentując krótki, ale niezwykle nastrojowy program artystyczny. Koncert stanowił wyjątkowy moment wytchnienia w intensywnym programie konferencji, wprowadzając atmosferę zadumy i skupienia przed rozpoczęciem panelu dyskusyjnego. W połączeniu z przestrzenią Teatru Królewskiego w Starej Oranżerii stworzył on klimat sprzyjający refleksji nad dziedzictwem kulturowym i emocjonalnym wymiarem historii.
Obecność młodych muzyków z Państwowej Szkoły Muzycznej podkreśliła ideę konferencji, zgodnie z którą historia i edukacja łączą różne dziedziny – także sztukę. Muzyka stała się symbolicznym pomostem między przeszłością a współczesnością, ilustrując, że pamięć i kultura tworzą wspólną przestrzeń dla rozwijania młodych talentów i budowania postaw wrażliwych na dziedzictwo.
Występ ten spotkał się z ciepłym przyjęciem uczestników, a jego nastrój wprowadził ich w kolejną część konferencji – panel poświęcony edukacji emocjonalnej i zaangażowaniu młodzieży w opowieść o przeszłości.
Panel dyskusyjny „Od eksponatu do emocji – jak angażować młodzież w opowieść o przeszłości”
Panel dyskusyjny stanowił kluczowy punkt konferencji, skupiając się na praktycznych, emocjonalnych i społecznych wymiarach edukacji historycznej. Jego celem było przybliżenie sposobów, dzięki którym muzea i izby pamięci mogą angażować młodzież, umożliwiając jej realny wpływ na narrację o przeszłości. W rozmowie udział wzięli przedstawiciele Młodzieżowej Rady MŁK, nauczyciele, muzealnicy oraz uczniowie – osoby, które zarówno tworzą edukacyjne przestrzenie, jak i z nich korzystają. Moderator – mgr inż. Wojciech Smoliński, Dyrektor Zespołu Szkół Techniczno–Zawodowych im. Jana Pawła II w Żurominie – prowadził rozmowę dotyczącą:
- odbioru tradycyjnej edukacji historycznej przez młodych ludzi,
- sposobów angażowania uczniów w aktywne poznawanie historii,
- roli emocji jako narzędzia edukacyjnego,
- wyzwań związanych z tworzeniem i prowadzeniem izb pamięci,
- znaczenia osobistych świadectw i lokalnych historii dla edukacji.
1. Perspektywa młodzieży – co działa, a co nie działa?
Paneliści z Młodzieżowej Rady MŁK wskazywali, że młodzież oczekuje edukacji przystępnej, interaktywnej i autentycznej. Podkreślali, że:
- zniechęcają ich przekazy suche i przeładowane faktami,
- angażują natomiast działania, w których mogą dotykać historii – poprzez warsztaty, projekty, spotkania ze świadkami, pracę z emocjami,
- eksponat nabiera znaczenia dopiero wtedy, gdy towarzyszy mu historia człowieka, kontekst, dramat, pytanie lub wyzwanie.
Ważne było także spojrzenie panelistki-nauczycielki, która wskazała, że młodzież otwiera się w momencie, gdy ma poczucie współtworzenia – kiedy nie tylko „odwiedza muzeum”, ale wchodzi w rolę badacza, twórcy narracji i opiekuna pamięci.
2. Głos twórców izb pamięci – wyzwania i możliwości
Przedstawiciele instytucji prowadzących izby pamięci podkreślali:
- konieczność łączenia powagi historii z atrakcyjną, nowoczesną formą przekazu,
- rosnące znaczenie współpracy ze szkołami i środowiskiem lokalnym,
- fakt, że najlepiej działają działania oparte na historii osobistej, lokalnej i emocjonalnie angażującej.
3. Emocje jako narzędzie edukacyjne
W ostatniej części panelu dyskutowano o roli emocji, uważając je za kluczowy, ale delikatny element edukacji historycznej. Wskazywano, że:
- emocje nadają historii sens i znaczenie, pomagają uczniom zapamiętać i zrozumieć,
- należy wykorzystywać je odpowiedzialnie – nie manipulować, ale wzruszać, skłaniać do empatii i refleksji,
- młodzież jest gotowa na trudne tematy, jeśli towarzyszy im odpowiednio przygotowany kontekst oraz możliwość rozmowy,
- osobiste historie świadków i mieszkańców mają szczególny wymiar wychowawczy.
Wypowiedzi młodzieży podkreślały potrzebę autentyczności, interaktywności oraz jasnego powiązania historii z realnym życiem i doświadczeniami uczniów. Przedstawiciele instytucji zwracali uwagę na konieczność współpracy ze szkołami oraz potrzebę ciągłego poszukiwania nowych form narracji.
Najważniejsze wnioski z dyskusji
- Edukacja historyczna powinna wykraczać poza przekaz faktograficzny i angażować emocje, ale w sposób odpowiedzialny i nie manipulacyjny.
- Narracja historyczna powinna być budowana z udziałem młodzieży, a nie tylko dla niej.
- Młodzież chce uczestniczyć w tworzeniu historii – nie tylko jej słuchać.
- Izby pamięci i muzea mogą być przestrzeniami dialogu, współtworzenia i budowania lokalnej tożsamości.
- Lokalne izby pamięci mogą stanowić realne centra historii i tożsamości regionu.
- Kluczowa jest współpraca: szkoła–muzeum–społeczność lokalna.
- Osobiste historie i świadectwa mają niezwykłą moc oddziaływania i powinny być szerzej wykorzystywane w edukacji.
- Eksponat staje się atrakcyjny dopiero wtedy, gdy towarzyszy mu opowieść poruszająca emocje.
- Emocje w edukacji historycznej są niezbędne, o ile stosowane są odpowiedzialnie i z poszanowaniem odbiorcy.
- Najsilniejszym narzędziem edukacyjnym pozostaje kontakt z historią osobistą – świadka, rodziny, miejsca.
Kończąc dyskusję, Wojciech Smoliński podkreślił wagę różnorodnych perspektyw i wspólnego działania: „Wybrzmiało dziś wyraźnie, że historia potrzebuje nie tylko eksponatów, ale i emocji, udziału młodzieży, odwagi w poszukiwaniu nowych metod i współpracy opartej na zaufaniu.” Słowa te stały się symboliczną klamrą spinającą całą rozmowę – pokazując, że edukacja historyczna staje się naprawdę wartościowa wtedy, gdy łączy fakty, pamięć i emocje.
Konferencję podsumowała Wioletta Krzyżanowska, podkreślając wagę wspólnych działań na rzecz nowoczesnej edukacji historycznej, która buduje wrażliwość społeczną, postawy patriotyczne i odpowiedzialność za wspólne dziedzictwo. Wydarzenie pokazało, że muzealnictwo i izby pamięci mogą być skutecznym i atrakcyjnym narzędziem edukacyjnym, szczególnie wtedy, gdy stają się przestrzenią współpracy z młodzieżą.
mgr inż. Wojciech Smoliński
Dyrektor ZST–Z w Żurominie
